Thứ nhất, Công dân được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn, ở nhờ khi đáp ứng đủ một số điều kiện.
Theo khoản 3, Điều 20 Luật Cư trú 2020 thì công dân được đăng ký thường trú tại chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn, ở nhờ khi đáp ứng các điều kiện như sau: “Được chủ sở hữu hợp pháp đồng ý cho đăng ký thường trú tại địa điểm thuê, mượn, ở nhờ và được chủ hộ đồng ý nếu đăng ký thường trú vào cùng hộ gia đình đó; bảo đảm điều kiện về diện tích nhà ở tối thiểu do Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quy định nhưng không thấp hơn 08m2 sàn/người”.
Như vậy theo quy định của Luật cư trú 2020, những công dân có chỗ ở hợp pháp do thuê, mượn sẽ được đăng ký thường trú tại chỗ thuê, trọ nếu đáp ứng được các điều kiện cần thiết như: được chủ hộ (chủ nhà trọ) đồng ý cho đăng ký thường trú và nhà thuê trọ đó phải có diện tích tối thiểu không thấp hơn 08m2 sàn/người.
Thứ hai, Có thể bị xóa đăng ký thường trú/tạm trú khi chấm dứt việc thuê nhà trọ
Đối với xóa đăng ký thường trú:
Khoản 1, Điều 24 Luật cư trú 2020 quy định: Người thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị xóa đăng ký thường trú:
Điểm e: “Người đã đăng ký thường trú tại chỗ ở do thuê, mượn, ở nhờ nhưng đã chấm dứt việc thuê, mượn, ở nhờ mà sau 12 tháng kể từ ngày chấm dứt việc thuê, mượn, ở nhờ vẫn chưa đăng ký thường trú tại chỗ ở mới, trừ trường hợp quy định tại điểm h khoản này”;
Điểm h: “Người đã đăng ký thường trú tại chỗ ở do thuê, mượn, ở nhờ nhưng đã chấm dứt việc thuê, mượn, ở nhờ và không được người cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ đồng ý cho giữ đăng ký thường trú tại chỗ ở đó; người đã đăng ký thường trú tại chỗ ở thuộc quyền sở hữu của mình nhưng đã chuyển quyền sở hữu chỗ ở cho người khác và không được chủ sở hữu mới đồng ý cho giữ đăng ký thường trú tại chỗ ở đó”.
Như vậy, sẽ có 02 trường hợp người đi thuê nhà trọ bị xóa đăng ký thường trú: Một là đã chấm dứt hợp đồng thuê nhà trọ và chuyển đi chỗ ở khác và trong thời gian 12 tháng nhưng không đăng ký thường trú ở chỗ mới; thứ hai, người đi thuê nhà trọ đã chấm dứt hợp đồng thuê trọ và chuyển đi chỗ ở khác và chủ nhà trọ không đồng ý cho tiếp tục giữ đăng ký thường trú tại nhà trọ, nhà thuê đó nữa thì cũng sẽ bị xem xét xóa thường trú.
Đối với xóa đăng ký tạm trú:
Điểm e, khoản 1, Điều 29 Luật Cư trú 2020 quy định: Người thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị xóa đăng ký tạm trú:
"Người đã đăng ký tạm trú tại chỗ ở do thuê, mượn, ở nhờ nhưng đã chấm dứt việc thuê, mượn, ở nhờ mà không đăng ký tạm trú tại chỗ ở khác".
Như vậy, khi công dân chấm dứt việc thuê nhà, trọ nhưng không đăng ký tạm trú chỗ ở khác thì sẽ bị xóa đăng ký tạm trú.
Thứ ba, 05 địa điểm thuê nhà, trọ không được đăng ký thường trú, tạm trú mới
Theo khoản 8, Điều 20 và khoản 3, Điều 27 Luật Cư trú 2020 khi công dân thuê nhà, trọ ở những địa điểm sau sẽ không được đăng ký thường trú mới, tạm trú mới, bao gồm:
- Chỗ ở nằm trong địa điểm cấm, khu vực cấm xây dựng hoặc lấn, chiếm hành lang bảo vệ quốc phòng, an ninh, giao thông, thủy lợi, đê điều, năng lượng, mốc giới bảo vệ công trình hạ tầng kỹ thuật, di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng, khu vực đã được cảnh báo về nguy cơ lở đất, lũ quét, lũ ống và khu vực bảo vệ công trình khác theo quy định của pháp luật.
- Chỗ ở mà toàn bộ diện tích nhà ở nằm trên đất lấn, chiếm trái phép hoặc chỗ ở xây dựng trên diện tích đất không đủ điều kiện xây dựng theo quy định của pháp luật.
- Chỗ ở đã có quyết định thu hồi đất và quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; chỗ ở là nhà ở mà một phần hoặc toàn bộ diện tích nhà ở đang có tranh chấp, khiếu nại liên quan đến quyền sở hữu, quyền sử dụng nhưng chưa được giải quyết theo quy định của pháp luật.
- Chỗ ở bị tịch thu theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; phương tiện được dùng làm nơi đăng ký thường trú đã bị xóa đăng ký phương tiện hoặc không có giấy chứng nhận an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật.
- Chỗ ở là nhà ở đã có quyết định phá dỡ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Thứ tư, quy định hồ sơ đăng ký thường trú riêng đối với người thuê nhà, trọ
Khoản 3, Điều 21 Luật Cư trú 2020 đã quy định riêng cho trường hợp đăng ký thường trú đối với người thuê nhà, trọ. Theo đó hồ sơ đăng ký thường trú đối với người thuê nhà, trọ bao gồm:
- Tờ khai thay đổi thông tin cư trú, trong đó ghi rõ ý kiến đồng ý cho đăng ký thường trú của chủ hộ, chủ sở hữu chỗ ở hợp pháp được cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ hoặc người được ủy quyền, trừ trường hợp đã có ý kiến đồng ý bằng văn bản;
- Hợp đồng cho thuê hoặc văn bản về việc cho mượn, cho ở nhờ chỗ ở hợp pháp đã được công chứng hoặc chứng thực theo quy định của pháp luật;
- Giấy tờ, tài liệu chứng minh đủ diện tích nhà ở để đăng ký thường trú theo quy định (diện tích nhà ở tối thiểu 08m2 sàn/người).
So với trước đây, Luật Cư trú 2003 chỉ quy định hồ sơ đăng ký thường trú chung. Tuy nhiên, hiện nay đã có quy định riêng đối với trường hợp thuê nhà, trọ.