Hơn bảy mươi năm đã qua, tôi nhận ra đất nước ta lại đang đứng trước một cuộc cách mạng khác - cuộc cách mạng số. Nếu ngày ấy, “mù chữ” khiến con người không thể đọc, không thể viết, thì ngày nay, “mù công nghệ” lại trở thành bức tường vô hình ngăn cản người dân hòa nhập với thế giới số, tiếp cận dịch vụ công, và tận dụng những cơ hội mới của thời đại.
Chính vì vậy, cụm từ “Bình dân học vụ số”, dù còn rất mới mẻ, không chỉ là một khái niệm thời sự, mà còn là một khát vọng nhân văn, khát vọng về một xã hội nơi ai cũng có thể học, hiểu và tự tin sống trong kỷ nguyên số hóa.
Từ “xóa mù chữ” đến “xóa mù công nghệ”

Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, phong trào “Bình dân học vụ” được Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi xướng và phát động trên toàn quốc với tinh thần: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu.” Chỉ trong vài năm, hàng triệu người dân đã biết đọc, biết viết, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân trí Việt Nam.
Ngày nay, đất nước ta lại đang chứng kiến một “mặt trận” mới, mặt trận chuyển đổi số. Chính phủ đã xác định rõ mục tiêu: “Không để ai bị bỏ lại phía sau trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia.” Nhưng để đạt được điều đó, vấn đề dân trí số, hiểu đơn giản là khả năng tiếp cận, sử dụng và hiểu biết công nghệ, đang trở thành rào cản lớn nhất.
Thực tế cho thấy, ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, người dân vẫn còn lúng túng khi dùng điện thoại thông minh, không biết tra cứu dịch vụ công trực tuyến, không dám giao dịch ngân hàng số vì sợ bị lừa đảo. Thậm chí, không ít người trẻ tuổi cũng thiếu kiến thức về an toàn thông tin, không phân biệt được tin thật, giả, dẫn đến hành vi chia sẻ nội dung sai lệch trên mạng xã hội.
Nếu thế kỷ XX, đất nước chúng ta đã có bình dân học vụ để xóa mù chữ, thì thế kỷ XXI cần có “Bình dân học vụ số” để xóa mù công nghệ. Đây không chỉ là yêu cầu phát triển, mà còn là một nhiệm vụ chính trị, văn hóa và xã hội sâu sắc, gắn liền với mục tiêu xây dựng công dân số, xã hội số và chính phủ số.
Chính vì thế, với phương châm: “Kiến thức là nền tảng, công nghệ là công cụ để tiến xa”, vào ngày 18/11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu phát động phong trào “Bình dân học vụ số”. Ông nhấn mạnh: “Chúng ta không chỉ kế thừa di sản quý báu của lịch sử, mà còn phải biết ứng dụng nó vào thực tiễn hiện nay. Việc trang bị tri thức số sẽ giúp người dân tự tin hơn trong môi trường số, chủ động nắm bắt cơ hội và thích nghi với sự phát triển của công nghệ”
“Mù công nghệ” - Thách thức vô hình của thời đại
Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông, tính đến tháng 1/2024, Việt Nam có 78,44 triệu người dùng Internet, tương đương với 79,1% dân số, nhưng trong đó, chỉ có khoảng 45% người dân biết sử dụng các dịch vụ công trực tuyến một cách độc lập. Ở nhiều địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa, nhiều người vẫn phải nhờ con cháu hoặc Công an xã làm giúp các thủ tục online.
Tại Đồng Nai, một tỉnh công nghiệp phát triển mạnh, sự chênh lệch về “năng lực số” vẫn còn rõ rệt. Trong khi các khu công nghiệp, doanh nghiệp đã số hóa quản lý, thì ở vùng nông thôn, không ít người dân vẫn quen làm việc trên “giấy trắng, mực đen”. Một số người lớn tuổi còn e ngại khi nghe đến “định danh điện tử”, “mã QR”, hay “cổng dịch vụ công”. Họ sợ bấm sai, sợ bị lừa, sợ mất thông tin cá nhân. Và chính nỗi sợ ấy đã vô tình tạo nên một “khoảng cách số”, nguyên nhân khiến nhiều người dễ bị tụt lại, dễ bị thiệt thòi trong chính sách và cơ hội.
Những vụ lừa đảo qua mạng, giả danh cơ quan Công an, ngân hàng, chiếm đoạt tiền trong tài khoản... ngày càng tinh vi. Điều đó cho thấy, không chỉ cần học cách dùng công nghệ, người dân còn phải học cách sống an toàn trong thế giới số. Và đó chính là bản chất sâu xa của “Bình dân học vụ số”: không chỉ dạy thao tác, mà dạy cả tư duy, nhận thức cũng như văn hóa số.
Bình dân học vụ số - Trách nhiệm của toàn xã hội

Tôi tin rằng, nếu phong trào bình dân học vụ năm xưa thành công nhờ sự chung sức của cả hệ thống chính trị, thì “Bình dân học vụ số” hôm nay cũng chỉ có thể đi vào chiều sâu khi được toàn xã hội cùng gánh vác. Bởi chuyển đổi số không phải là câu chuyện riêng của công nghệ, mà là câu chuyện của con người, của mỗi người dân, mỗi gia đình, mỗi tổ chức.
Do đó, “Bình dân học vụ số” cần được nhìn nhận như một phong trào xã hội quy mô toàn dân, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, từ cấp ủy Đảng, chính quyền, các tổ chức đoàn thể cho đến từng khu phố, thôn xóm.
Ở tầm vĩ mô, Chính phủ đã không ngừng thúc đẩy chiến lược “chuyển đổi số toàn dân”, hướng đến mục tiêu “không ai bị bỏ lại phía sau”. Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với các bộ, ngành tổ chức Tổ công nghệ số cộng đồng, nơi cán bộ cơ sở, đoàn viên, Công an xã hướng dẫn người dân cài đặt và sử dụng các ứng dụng số.
Ở tầm vi mô, nhiều địa phương đã triển khai các lớp tập huấn, “góc chuyển đổi số” tại trụ sở Công an xã, phường, nhằm giúp người dân làm quen với dịch vụ công trực tuyến, định danh điện tử, hoặc cảnh báo lừa đảo qua mạng.
Điều đáng nói là, trong mọi hoạt động ấy, lực lượng Công an nhân dân đang nổi lên như một lực lượng nòng cốt, vừa là người thực thi, vừa là người hướng dẫn, vừa là người bảo vệ an toàn cho công dân trên không gian số. Hình ảnh người cán bộ Công an xã đi từng ngõ, gõ từng nhà, giúp bà con kích hoạt tài khoản VNeID, hướng dẫn nộp hồ sơ online đã không còn xa lạ với người dân trong năm qua. Những hành động giản dị ấy chính là hạt nhân của phong trào “Bình dân học vụ số” - nơi công nghệ không còn là điều xa lạ, mà trở thành công cụ gần gũi, hữu ích cho đời sống hàng ngày.
Bởi chỉ khi người dân biết sử dụng công nghệ an toàn, biết xác thực danh tính số, biết phòng tránh tội phạm mạng, thì xã hội số mới thực sự bền vững.
Nếu phong trào bình dân học vụ năm xưa có những người thầy kiên nhẫn cầm tay dân uốn từng nét chữ, gieo ánh sáng tri thức vào từng mái nhà, thì hôm nay, chúng tôi, những cán bộ, chiến sĩ Công an, cũng đang tiếp nối hành trình ấy, chỉ khác là “chữ” giờ đây không còn trên trang giấy, mà nằm trong những thao tác trên màn hình điện thoại. Tôi nhận ra, trong phong trào “Bình dân học vụ số” hôm nay, mỗi cán bộ chiến sĩ Công an đều đang trở thành một “người thầy” thầm lặng, giúp người dân không chỉ biết sử dụng công nghệ, mà còn biết bảo vệ mình giữa thế giới số rộng lớn.
Và khi đến với Kỳ II, chúng ta sẽ nhìn rõ hơn vai trò ấy, vai trò của lực lượng Công an nhân dân trên hành trình “Bình dân học vụ số”.